بسیاری از فعالان و کارشناسان اقتصادی یکی از معضلات تجارت داخلی کشور، را وجود واسطه ها می دانند، در حالی که فلسفه قیمت گذاری در بورس کالا به نحوی است که با اتصال تولیدکننده و مصرف کننده به یکدیگر، باید سبب حذف واسطه ها شود، اما گاه مثلا واسطه ها با قیمت غیرمعقول محصولات فولادی را خریداری کرده و در بازار آزاد همان محصول را با قیمت بالاتری عرضه می کنند که در این فضا به نوعی بورس واسطه گری ایجاد می کنیم.
یک کارشناس فولاد با تحلیل این موضوع به ایسنا، می گوید: مکانیزم عرضه کالا و به خصوص محصولات فولادی در بورس کالا به این دلیل است که با کشف قیمت اصولی، از حاشیه قیمت های نامعقول در بازار و ایجاد رانت جلوگیری کند، بنابراین علت ورود محصولات در بورس کالا این است که با ایجاد یک سیستم عادلانه فروش برای متقاضیان، محصول وارد بازار سیاه و رانت نشود.
نصیرالدین ضویی توضیح می دهد: به نظر می رسد تولیدکنندگان اصلی فولاد همچون فولاد مبارکه، فولاد خوزستان و ذوب آهن و … که تولیدکننده حجم بالایی در بازار هستند و محصولات آنها خواهان زیادی در بازار داخلی و خارجی دارد، اگر کشف قیمت واقعی محصولاتشان براساس نرخ ارز و قیمت جهانی کامودیتی ها و دیگر پارامترهای تاثیرگذار در قیمت صورت نگیرد، شاهد رانت در بازار خواهیم بود.
او تاکید می کند: تجربه نشان داده که هر زمان سیاستگذار برای قیمت گذاری در بورس کالا از سیستم های دستوری و خارج از اصول و منطق بازار استفاده کند، نتیجه معکوس و نامطلوب بر بازار می گذارد.
ایجاد فضای رانت در بیرون با دستکاری در بورس کالا
او می گوید: در صورت دستکاری قیمت ها در بورس کالا، به نوعی افراد را به فروش خارج از بورس سوق می دهیم که در این شرایط با شکل گیری فضای رانتی نسبت به بورس کالا، بازار ناخودآگاه به سمت نوسانات بیهوده می رود و در نهایت خریداران و فروشندگان به سمت سیگنال های بازارهای موازی و سیاه سوق داده می شوند.
ضوبی با اعتقاد بر اینکه برای عرضه محصولات فولادی در بورس کالا نباید از مکانیسم دستوری استفاده کنیم، تصریح می کند: با در نظر گرفتن وضعیت موجود صنعت فولاد کشور مطابق با نرخ ارز، تورم، قیمت جهانی کامودیتی ها و … ما نمی توانیم با دست کاری قیمت ها، زمانی که روند جهانی قیمتها رو به افزایش یا کاهش است، سیاست عکس را در داخل کشور پیاده کنیم.
او تاکید می کند: به طور قطع این دستکاری قیمت اصولا به نفع مصرف کننده در بازار نیست و در بعضی از مواقع حتی به نفع تولید کننده هم نخواهد بود و باید دید جایی که رانتی ایجاد می شود، ایجاد کننده آن در کدام سمت عرضه و تقاضا قرار دارد.
این کارشناس فولاد توضیح می دهد: اگر قیمت محصولات فولادی از شرکت های اصلی تولیدکننده، امروز با قیمت فروش در بازار یک حاشیه سود منطقی نداشته باشد و قیمت ها را دستکاری کنیم، به نوعی قیمت تمام شده برای تولیدکننده به نقطه سر به سر می رسد و اگر حاشیه سود نداشته باشد، این اتفاق موجب زیان تولیدکننده می شود و برای مصرف کننده موجب حاشیه سود بیش از حد نرمال می شود، از سوی دیگر اگر این حاشیه سود را با دستکاری برای تولیدکننده بیش از حد نرمال کنیم، با ایجاد افزایش شدید قیمت برای مصرف کننده، موجب ضرر و زیان می شویم.
او می گوید: متاسفانه در شرایط کنونی هیچ فولادسازی در کشور وجود ندارد که قیمت تمام شده آن نسبت به سال گذشته و یا ۶ ماه پیش افزایش نداشته است، چراکه در قیمت مواد اولیه، هزینه انرژی و نوسانات نرخ ارز و در اصل قیمت تمام شده آنها افزایش یافته است، در این شرایط هزینه فروش آنها به همان نسبت افزایش یافته است، بنابراین اگر حاشیه سود زیادی در قیمت تمام شده و بازار ایجاد شود، دستکاری قیمت در سود تولیدکننده تاثیر می گذارد، اما در شرایط کنونی با توجه به اینکه تولیدکنندگان درگیر هزینه های استهلاک هستند، هزینه های تولید و قیمت تمام شده آنها به نقطه سر به سر می رسد و این موجب ضرر و خسارت به آنها می شود. بهترین گزینه برای تولید کنندگان محصولات فولادی با توجه به نرخ فعلی ارز، صادرات است.
وجود واسطه ها، یکی از معضلات تجارت داخلی است
وی با تاکید بر اینکه یکی از معضلات تجارت داخلی کشور، وجود واسطه ها است، می گوید: قیمت گذاری در بورس باید به نحوی باشد که تولیدکننده و مصرف کننده را بهم متصل کند و واسطه ها حذف شوند، اما اگر واسطه ها با قیمت غیرمعقول محصولات فولادی را خریداری کنند و در بازار آزاد بتواند محصول را با قیمت بالاتری فروشند، در عمل به نوعی بورس واسطه گری ایجاد کرده ایم، این درحالیست که ذات اصلی بورس کالا کشف قیمت شفاف و بدون دستکاری و همچنین اتصال تولیدکننده اصلی و مصرف کننده نهایی به یکدیگر است.
به گفته ضویی، اگر واسطه ها وارد بورس شوند در اصل بورس کالا نه تنها کارایی نخواهد داشت، بلکه بازار سفته بازی نیز رونق می گیرد.
او تاکید می کند: در اقتصاد آزاد، بازار باید بدون دستکاری، قیمت ها را مشخص کند و قانون گذار تنها در بخشی که رانتی شکل گرفته می تواند به عنوان رگولاتور مداخله کند تا هر گونه رانت و فساد از بازار حذف شود.
مداخلات در تمام بخش های زنجیره فولاد در بورس کالا وجود دارد
از سوی دیگر مدیر مرکز مالی ایران شعبه اصفهان درباره ورود نهادهای دولتی و سیاسی به بورس کالا برای قیمت گذاری کالا به ایسنا، می گوید: در بحث زنجیره تامین فولاد و بیشتر در زنجیره ارزش از سنگ آهن تا کارخانه فولاد و از کارخانه یا محصولات میانی و یا صنایع پایین دستی، مشکل مربوط به نحوه قیمت گذاری و مداخلات از قبیل قیمت گذاری، تعیین سهمیه و تعیین سهم رقابت است.
بهنام شاهنگیان با اشاره به اینکه متاسفانه شاهد مداخلات در تمام بخش های زنجیره فولاد در بورس کالا هستیم، اظهار می کند: فلسفه شکل گیری بورس کالا به حداقل رساندن این مداخلات و ایجاد فضای شفاف عرضه و تقاضای محصول است.
وی با اعتقاد بر اینکه متاسفانه امروز مداخلات این زنجیره و همچنین بورس کالا به حداکثر رسیده است، توضیح می دهد: چندی پیش خروج محصولات فولادی از بورس کالا مطرح شد، اما بعد اعلام شد تمام محصولات فولاد باید در بورس عرضه شود و به نوعی شاهد سردرگمی نهاد ناظر هستیم.
تاثیرات دو نرخی بودن ارز و دستکاری در بورس کالا
این استادیار دانشگاه افزود: باید توجه داشت اتفاقی که امروز در بورس کالا در حال رخ دادن است، نه به نفع تولیدکننده و نه نفع صنایع پایین دستی و مصرف کننده نهایی است و متاسفانه برخی افراد و بخش هایی که دسترسی به بورس کالا دارند می توانند خرید کنند و محصول را بعدا به قیمت آزاد عرضه کنند.
وی توضیح می دهد: مساله اصلی در بحث قیمت گذاری ها و دستکاری ها در بورس کالا به دو نرخی بودن نرخ ارز برمی گردد و وزارت صمت به نوعی شرکت های فولادی را مجبور می کند تا با نرخ مشخصی محصولات خود را در بورس عرضه کنند که البته این با فلسفه وجودی بورس تناقض دارد و در نهایت برای آنها دامنه نوسانی تعریف می کند.
شاهنگیان تاکید می کند: براساس قانون بورس کالا، قرار شد که هر محصولی که در بورس کالا عرضه می شود از فرایند قیمت گذاری خارج می شود، اما امروز شاهدیم که بورس کالا به ابزاری برای قیمت گذاری و مداخلات تبدیل شده است.
وی با نگاه به این موضوع از چندمنظر و ذیفنعان آن، می گوید: اگر از دید صنایع پایین دستی نگاه کنیم که فولاد را گرفته و به محصول دیگر تبدیل می کنند، آنها از این شرایط گلایه دارند و معتقدند که سود به مجموعه هایی می رود که دسترسی به بورس کالا دارند، اما اگر از دید فولادی ها نگاه کنیم، می گویند که بازارساز آنها را به قیمتی در بورس کالا مجبور می کند در حالیکه دولت می تواند با دادن اختیار به آنها، مابه التفاوت ارز نیمایی و بازار آزاد به تولیدکننده برسد که در اصل این اتفاق هیچگاه رخ نمی دهد و وزارت صمت می گوید هر چه قدر که قیمت ها را بالا ببریم باز شاهد تفاوت قیمت در بازار هستیم و همانند اتفاقی است که در بازار خودرو شاهدیم.
این استادیار دانشگاه تصریح می کند: این شرایط متاسفانه در تمام بخش های اقتصاد کشور از جمله فولاد، خودرو، نهاده های دام و … وجود دارد، بنابراین تفاوت بین قیمت تولیدکننده و مصرف کننده در بازار، ناشی از تفاوت نرخ ارز در کشور است که بازارساز و یا نهاد ناظر برای حمایت از مصرف کننده درنظر می گیرد، اما هیچ گاه منجر به حمایت نمی شود.
وی با بیان اینکه دولت امروز را شرایط جنگ اقتصادی اعلام کرده است، می گوید: شروع کننده این ماجرا تفاوت نرخ ارز است، از سوی دیگر صادرات فولاد تقریبا جایگزین نفت شده است که این موجب افزایش تقاضا و همچنین سربار افزایش تقاضا در بازار شده است، همچنین برخی تقاضاها ناشی از انتظارات تورمی است و متاسفانه برخی را در صف خرید قرار می دهد که نیازی به محصول ندارند.
شاهنگیان همچنین به سامانه بهین یاب اشاره می کند و می گوید: در این سامانه تولیدکنندگان پایین دست نیازهای خود را براساس ظرفیت شان به وزارت صمت اعلام می کنند و براساس آن محصول خود را از بورس کالا تامین می کنند، اما این سامانه به نوعی برای برخی به ابزار رانت تبدیل شده است و متاسفانه برخی کارخانه ها با وجودی که نیازی به محصول ندارند، با خرید از بورس کالا، آن را در بازار به نرخ ارز آزاد می فروشد که این شرایط موجب ایجاد رانت و کسب سود برای برخی از بورس کالا می شود.
