دبیر شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی کشور از مثبت شدن تراز تجاری در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی برای اولین بار در سال جاری و موافقت بانک مرکزی با تأسیس بانک فراساحل خبر داد.
به گزارش روز یکشنبه پایگاه خبری بازرگانان ایران ، سعید محمد در گفت‌وگویی، ضمن اعلام این مطلب، به تفصیل به سوالات مطرح شده پاسخ داد.
فلسفه ایجاد مناطق آزاد چیست و آیا این مناطق در ایران به اهداف مورد نظر خود در تولید و صادرات رسیده است؟
محمد: مناطق آزاد در دنیا موتور پیشران اقتصاد هستند، چون فعالیت تولیدی در این مناطق با کاهش هزینه و افزایش رقابت همراه می‌شود و همچنین فعالیت تولیدی معمولاً در ابتدا با معافیت‌های مالیاتی و گمرکی روبه‌رو است، البته بعد از مدتی معافیت مالیاتی برداشته و فضا رقابتی می‌شود؛ در دنیا ۵۴۰۰ منطقه آزاد وجود دارد که ۷۵ درصد آنها موفق بوده‌اند و عمده تجارت چین به عنوان قدرت اول اقتصاد دنیا در حد ۷۵ تا ۸۰ درصد از مناطق آزاد تجاری انجام می‌شود.
مناطق آزاد در کشورهای همسایه ما مانند امارات و ترکیه موفق بوده‌اند حتی معافیت‌های مالیاتی آنها بیش از کشور ما است در برخی از کشورها معافیت مادم‌العمر در نظر می‌گیرند. برخی از کشورها معافیت‌های ۳۰ یا ۳۵ و برخی تا ۵۰ سال در نظر می‌گیرند.
در کشور ما کمترین رقم یعنی معافیت ۲۰ ساله برای تولید در مناطق آزاد در نظر گرفته می‌شود. معافیت گمرکی هم دارد که چون خارج از قلمرو گمرک است قرار است سرمایه‌گذار وارد این منطقه شده و تولید کند و از همانجا به کشورهای دیگر صادر کند. همچنین ورود مسافر به مناطق آزاد نیاز به ویزا برای تردد ندارد. مالکیت شرکت‌های خارجی در داخل سرزمین امکانپذیر نیست، اما در مناطق آزاد می‌توانند درصدی از مالکیت را داشته باشند.
مهمترین مشکلات مناطق آزاد تجاری در ایران چیست؟
محمد: مشکل اصلی در مناطق آزاد بحث حکمرانی واحد است. مسائل و مشکلات فعالان تولید را باید سریع حل کنیم. بحث صدور پروانه و ثبت شرکت در مناطق آزاد باید تسریع شود. در دنیا این مسائل تجربه شده و کشور همسایه ما امارات تجربه موفقی در این زمینه دارد که بستگی به نوع حکمرانی آن دارد. معمولاً امیر هر منطقه آزاد، اختیار بندر، فرودگاه و سایر امکانات را دارد و مناطق آزاد تبدیل به پایگاه اصلی تولید و تکنولوژی شده‌اند. همچنین مبادلات ارزی در مناطق آزاد انجام می‌شود.
در ایران ۱۵ منطقه آزاد وجود دارد که هشت منطقه از قبل فعال بوده است، هفت منطقه از سال گذشته فعالیتش را شروع کرد. همچنین ۳۳ منطقه ویژه اقتصادی وجود دارد که سازمان‌ها مسئول آنها هستند و دستگاه‌ها و وزارتخانه‌ها مانند وزارت راه و شهرسازی، وزارت نفت، صنعت و معدن، وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات هر کدام مناطق ویژه اقتصادی دارند و ۲-۳ منطقه ویژه در اختیار بخش خصوصی است که عملکرد این مناطق از سایر مناطق بهتر است و جزء موفق‌ترین مناطق به شمار می‌روند، بنابراین ۴۰ منطقه آزاد و ویژه است و در مجموع ۷۹ منطقه ویژه و آزاد اقتصادی در کشور وجود دارد که از این تعداد تاکنون ۳۳ منطقه راه‌اندازی شده و الباقی نیز مانده است.
یک منطقه ویژه مربوط به نفت، گاز و پتروشیمی داریم. همچنین با سازمان‌های مسئول در حال مذاکره برای راهبری مناطق آزاد جدید هستیم که مسئولیت آن را برعهده بگیرند. هشت منطقه آزاد فعال و هفت منطقه نیز تازه فعال شده‌اند. ۲۵۰۰ واحد صنعتی فعال در مناطق آزاد و ویژه مستقرند که ۵۰۰ هزار نفر در این واحدها مشغول به کار هستند و ۳۱ درصد صادرات کشور از طریق مناطق آزاد انجام می‌شود، البته بخش عمده صادرات مربوط به مناطق ویژه است. در مناطق آزاد سهم کمتری وجود دارد. سال گذشته برای اولین‌بار تراز تجاری مناطق آزاد مثبت و متعادل شد و صادرات و واردات یکی شدند. یعنی در خود مناطق آزاد تراز تجاری در واقع مثبت شد. در مناطق ویژه اقتصادی تراز تجاری مثبت ۱۱ میلیون دلار شد. حجم صادرات از مناطق آزاد به یک میلیارد و ۵۰ میلیون دلار رسید.
مناطق آزاد ما مربوط به کدام نسل از مناطق آزاد دنیا است؟
محمد: در دنیا هفت نسل برای مناطق آزاد تجربه شده است، ما هنوز در نسل اول هستیم که تجارت‌محور است. نسل دوم صادرات محور، نسل سوم خدمات محور مانند خدمات پولی، بانکی و بیمه‌ای، نسل چهارم مناطق فرامرزی، نسل پنجم مناطق جامع، نسل ششم دانش‌بنیان و نسل هفتم دیجیتال است که اولین منطقه دیجیتال در چین راه‌اندازی شد، بنابراین در دنیا مناطق آزاد با شتاب به سمت پیشرفت حرکت می‌کنند، ما هنوز در نسل اول و یا حداکثر دوم مانده‌ایم.
مشکلات اساسی مناطق آزاد تجاری چیست؟
محمد: مشکلات اقتصادی در چند محور است و اینکه چرا در ایران مناطق آزاد توسعه کافی پیدا نکرده‌اند. اول اینکه انتخاب محل به صورت اشتباه صورت گرفته است. برخی از این مناطق سکونتگاه در داخل آن وجود دارد. مانند چابهار، خرمشهر، آبادان و ماکو در حالی که در مناطق آزاد باید سرزمین بکر باشد و اطراف آن فنس و نرده‌کشی باشد تردد بی‌مورد به آن نباشد، قابل کنترل باشد، از نظر ورود و خروج، گمرک و مالیات کنترل می‌شود. در حالی که در مناطق آزاد چابهار یا اروند که شامل شهرهای آبادان و خرمشهر است مردم در آن ساکن هستند. پارسال هفت منطقه آزاد در کشور ایجاد شد.
مردم احساس می‌کردند اگر یک منطقه تبدیل به منطقه آزاد شود، اعتبار و ارزش شهر بالا می‌رود و مسائل آنها حل می‌شود. در حالی که اولین معضل در مناطق آزاد افزایش قیمت مسکن و اجاره‌بها است. همچنین یکی از مشکلات این است که مناطق آزاد محصور نمی‌شوند. معافیت گمرکی و مالیاتی دچار مشکل می‌شوند؛ نکته اول اینکه نباید منطقه آزاد دارای سکونتگاه باشد.
همچنین در دنیا میانگین مساحت هر منطقه آزاد ۷ هزار هکتار است، در حالی که در کشور ما منطقه آزاد ماکو رتبه اول جهان از نظر وسعت دارد که ۴۰۰ هزار هکتار است و در بین ۵۴۰۰ منطقه آزاد دنیا مقام اول دارد. مقام دوم هم در منطقه آزاد ارس است که در آنجا هم سکونتگاه وجود دارد، هم وسیع است، در حالی که باید میانگین مساحت یک منطقه آزاد هفت هزار هکتارباشد و جاهایی که به عنوان منطقه آزاد اعلام شده است، دیگر نمی‌توانیم تجدیدنظر کنیم چون حقوق مکتسبه‌ای برای مردم و اهالی ایجاد کرده است. مثلاً کسی در منطقه آزاد ملکی خریده است، اگر از منطقه آزاد خارج شود، دچار زیان می‌شود، بنابراین مجبور این مناطق آزاد بزرگ و وسیع را تحمل کنیم.
نکته دوم زیرساخت‌ها باید فراهم شود. ابتدا باید خدماتی مانند آب، برق و گاز فراهم شود. بعد زمین واگذار شود، در حالی که در ایران این زیرساخت‌ها فراهم نشده است. به عنوان مثال منطقه آزاد ارس مشکل آب و برق وجود دارد. واحد تولیدی آهن و فولاد در آن راه‌اندازی شده، اما برق به اندازه کافی نیست و این واحد با ۳۰ تا ۴۰ درصد ظرفیت کار می‌کند، چون زیرساخت آن فراهم نیست.
یکی از مشکلات این است که برخی مناطق آزاد به سمت زمین‌فروشی رفته‌اند که این هم مشکل است و یکی دیگر هم عدم پایبندی به قانون مناطق آزاد است که قانون ماده ۶۵ قانون دائمی مناطق آزاد گرچه تصویب شده، اما اجرا نمی‌شود و حکمرانی واحدی وجود ندارد و این برای تولیدکنندگان مشکل ایجاد می‌کند. اگر این مشکل حل شود بسیاری از مشکلات تولید در مناطق حل می‌شود. همچنین قوانین خلق‌الساعه به حکمرانی در مناطق آزاد آسیب می‌زند چون به یکباره به فعالان اقتصادی در مناطق شوک وارد می‌کند. مثلاً فردی طرح توجیهی می‌آورد، یکباره قوانین عوض می‌شود و او زیان‌دیده می‌شود.
از طرفی رقبای سرسخت و سنگین هم در مناطق آزاد وجود دارد. در کشورهای اطراف برای سرمایه‌گذاران در مناطق آزاد فرش قرمز پهن می‌کنند. تسهیلات می‌دهند حتی در برخی کشورها زمین رایگان و ۹۰ درصد تسهیلات ارزی برای فعالان اقتصادی فراهم می‌کنند، بنابراین فعالان ما به امارات یا ترکیه می‌روند. با همه فشارهایی که وجود دارد، تعدادی از سرمایه‌گذاران ایرانی در داخل کشور کار می‌کنند و روز به روز حجم سرمایه‌گذاری بیشتر می‌شود. البته عوارض آن هم وجود دارد. هم عوارض ریالی و هم عوارض ارزی برای تولیدکننده وجود دارد که باید این موارد بازنگری شود و به نحوه مدیریت در مناطق آزاد مرتبط شود. دولت و مجلس باید از تولید در مناطق آزاد حمایت کنند.
آیا مناطق آزاد به محل تولید تبدیل شده‌اند یا به اعتقاد بسیاری به محل قاچاق و واردات مبدل شده‌اند؟
محمد: اینکه گفته می‌شود مناطق آزاد محل قاچاق است، این اطلاعات اشتباهی است، زیرا حجم قاچاق در مناطق آزاد فقط ۷ درصد از کل قاچاق کشف شده بوده است، در حالی که سهم این مناطق از صادرات ۳۱ درصد بوده است، اما در قاچاق چون آمار رسمی از گمرک وجود دارد، گفته می‌شود ۷ درصد قاچاق کل کشور از این مناطق آزاد و ویژه صورت گرفته است. در مناطق آزاد آمار دقیق و کنترل وجود دارد و میزان واردات و صادرات را هم می‌دانیم البته در مناطق آزاد هر نفر می‌تواند ۸۰ درصد کالای همراه مسافر خریداری و وارد سرزمین اصلی کنند. این مسئله به جلوگیری از قاچاق کمک می‌کند. بسیاری از مردم به مناطق آزاد می‌روند که خرید داشته باشند در مناطق آزاد گمرک ورودی‌ها را کنترل می‌کند البته کوله‌بری و ته‌لنجی هم وجود دارد که بخشی از واردات و قاچاق مربوط به آنها است.
بانک فراساحل و بورس بین‌الملل در مناطق آزاد به کجا رسید؟
محمد: بانک فراساحل می‌تواند در شرایط تحریم کمک کند، این بانک مستقل از بانک مرکزی است، اما با نظارت بانک مرکزی خواهد بود. قرار است، منطقه آزاد رأساً این بانک را تأسیس کند، اما شیوه‌نامه اجرایی را بانک مرکزی تدوین می‌کند. بانک فراساحل می‌تواند در تحریم به جذب ارز صادراتی برای اشخاص و بانک‌های خارجی و ایرانیان مقیم خارج از کشور همچنین فروش اوراق و ضمانت‌نامه‌های ارزی کمک کند، آخرین صحبت‌ها را با بانک مرکزی کردیم، آنها قبول کردند، اما گفتند باید سهامداران دارای صلاحیت را به این بانک معرفی کنید. ما هم سهامداران بین‌المللی کمک کردیم، کنسرسیومی از کشورها و شرکت‌های خارجی تشکیل شد که به بانک مرکزی معرفی می‌شوند.
ترکیب سهامداران بانک آفشور چگونه خواهد بود؟
محمد: در این کنسرسیوم هم اشخاص حقیقی و هم حقوقی حضور دارند، ما صرفاً مناطق معتبر پولی و بانک را در لیست قرار دادیم. کنسرسیوم خوبی شکل گرفته و کتباً به بانک مرکزی معرفی کردیم و در حال تهیه اسناد بین اعضای کنسرسیوم هستیم. ما دنبال این هستم که شرکای خارجی بیایند. اشخاص حقوقی داخلی هم می‌توانند حضور داشته باشند و درصدی از کنسرسیوم از داخلی‌ها باشد. منطقه آزاد هم می‌تواند سهامدار بانک فراساحل باشد. در مورد بورس بین‌الملل هم می‌تواند در تحریم‌ها کمک کند. شرکت‌هایی که در تراز بین‌المللی قرار دارند خود را آماده کنند و اسناد ارائه کنند. بورس بین‌الملل کل عملیات آن ارزی خواهد بود و معاملات ریالی نخواهد داشت و به بورس داخلی هم کمک می‌کند.
ابتدا لازم است سهامداران برای تشکیل بورس بیایند و سهامداران عمده را شناسایی کنیم. بورس‌های محلی و بورس‌های سایر کشورها هم اعلام آمادگی کرده‌اند. یک کنسرسیوم بین‌المللی باید به سازمان بورس معرفی کنیم. البته هنوز در خود سازمان بورس تأییدیه رسمی به ما ارائه نشده است.
قرار است با همکاری رئیس سازمان بورس تأییدیه آنها را بگیریم. ما گفته‌ایم در سال ۱۴۰۱ هم بانک آفشور یا فراساحل و هم بورس بین‌الملل در مناطق آزاد را باید به یک نقطه مطلوبی برسانیم. این دو نهاد هم باید بین‌المللی باشد و هم سهامدار داخلی داشته باشد، هم افرادی از خارج در آن حضور داشته باشند. در تفاهم‌نامه ۲۵ ساله با چین هم بندی وجود دارد که بورس بین‌الملل ایجاد کنیم. بورس‌های محلی روسیه و اروپا اعلام آمادگی کرده‌اند که در منطقه آزاد ما حضور داشته باشند. بانک فراساحل هم شیوه‌نامه‌ای دارد که باید با نظارت بانک مرکزی باشد، یعنی زیر نظر بانک مرکزی نیست، اما تحت نظارت قرار دارد.
در مورد بیمه بین‌المللی در مناطق آزاد توضیح دهید، چه برنامه‌ای دارید.
محمد: خود شرکت‌های بیمه مذاکره کرده‌اند، مناطق آزاد متولی آن نیست، اما کمک می‌کنیم کنسرسیومی از شرکت‌های داخلی و خارجی بیمه آن را تشکیل دهند.
منبع : اگزیم نیوز
